“Met het sterven eindigt een leven, maar nooit een relatie.” Manu Keirse

22-10-2021; de datum dat mijn moeder dit leven verliet. Dit verlies, hoewel niet onverwacht, laat een diepe wond achter. Mijn hoofd is/was bij tijden leeg én vol tegelijk. Vermoeid, en tegelijkertijd kan/kon ik moeilijk rust vinden. Na jaren van sneltrein (‘hoe lang heeft ze nog dus we gaan nu zoveel mogelijk uit het leven halen’) versus boemeltrein (‘yes de chemo slaat aan, even rust’), bumpy rides (‘behandelingen die niet meer werken’) versus scenery rides (‘mooie tripjes, bijzondere momenten’) voel ik me nu in een trein waar een cruciale wagon ontbreekt. In januari viel het nieuwe jaar me zwaar: hoe sluit je een jaar af waar je moeder voor het laatst geleefd heeft? Begin januari overleed de moeder van mijn moeder; mijn oma. Voor mij een tweede wagon op mijn spoor die wegviel. Binnen 3 maanden twee generaties boven mij verliezen? Ik voelde dankbaarheid omdat ik wist dat het goed is zo, maar tegelijkertijd uit balans, veel verdriet en pijn: een grote wond. Het duurde even om de diepe pijn van twee heldinnen toe te laten – hoe doe je dat? Gedurende de regeldingen lukt het om een gaasje erop te plakken, je kan even door. Maar echt een besef van ‘echt nooit meer’ – hoe en wanneer dringt dat door vroeg ik me af? 

Ruim 9 maanden verder besef ik me dat ik het best lastig vind om ‘goed’ te rouwen; ik wilde dat perfect doen (na ruim 3 jaar veel lezen over (anticiperende rouw) en schrijven zou ik dat toch moeten kunnen), en, tegelijkertijd aan verwachtingen van mezelf en anderen voldoen ;). Ruim 9 maanden verder van zoeken, vallen en opstaan, bezig zijn met mijn wond en met het leven, veel heen en weer geslinger, vind ik het tijd om wat te delen. Het was ooit het doel van deze blog: ik geloof erin dat door ervaringen te delen, ons soms kwetsbaar op te stellen, we elkaar verder kunnen helpen. Lees dus verder als je je wilt laten inspireren op dit vlak: over mijn ervaringen tot nu toe met groot verlies, hoe hiermee te leven, met verwachtingen van jezelf en hoe die diepe wond aandacht te geven.

Eén van de dingen die me triggerde een tijdje terug was de vraag ‘adem je het leven in?’ De 2 verliezen deden me vooral naar adem snakken. De wereld bleef draaien (de treinen bleven rijden, snel, en sjoefden aan mij voorbij), en ik stond stil (bij een station, in een verlaten wereld zonder twee belangrijke schakels). Wilde ook liever stil staan, zeker in het begin. Wilde blijven in het jaar 2021, toen ze er allebei nog waren en ik niet hoefde te dealen met ontwrichtende emoties en gedachten.

Een paar weken terug las ik dit interview. Het gaat over verlies (over)leven i.p.v. verwerken en over de vraag of verdriet met de tijd haar scherpe kantjes verliest? Manu Keirse zegt:

“Nee, de tijd heeft nog nooit wonden geheeld. Verpleegkundigen weten dat: een wond moet op steriele wijze worden verzorgd, anders zal ze zich uitbreiden en kan de patiënt er zelfs aan sterven. Een emotionele wond geneest evenmin door de tijd, maar door de zorg die men eraan besteedt.”

Deze quote is voor mij één van de belangrijkste dingen die ik ervaar: tijd en zorg besteden aan de wond – dát is noodzakelijk (voor mij dan). En, tweede les: die wond verzorgen, kost bakken met energie.

Liefde voor jezelf
Zo komt en gaat rouw in golven, op de meest onverwachte momenten overspoelen ze je. Eén van de eerste mooie lentedagen dit jaar bleven ze maar komen. Voor mij was het voor het eerst om zoiets mee te maken, angstig werd ik ervan: wat als ik zo verdrietig blijf? De paradox is dat je juist bij de moeilijke momenten naar de persoon wilt gaan die je zo mist. Dat inzicht kwam bij mij na een paar maanden en op de momenten dat ik dit erg voel, probeer ik dat gevoel om te zetten in troost en liefde (voor mezelf). Een persoon kan weg zijn, maar de liefde blijft. Zo ontdekte ik dat dit één van de manieren is om je wond te verzorgen. Rouwigschrijft heeft er een mooi gedichtje over geschreven:

Vandaag zocht ik
Naar wat ik
Niet kon vinden
De rust
In mijn hoofd
De kalmte

In mijn hart
De zekerheid

In mijn lijf
En jouw ogen

Op mij gericht

Pleister erop?
Ingewikkeld proces, zeker als je andere been in het leven staat en dat leven gaat door. Inmiddels weet ik wel dat na golven van verdriet er weer momenten komen van blijdschap. Met één been in het leven blijven staan en één been in de rouw: tijd maken voor doorleven versus overleven versus beleven. Ik leerde dat je een belangrijk persoon niet verliest op een bepaald moment. Je verliest ze op diverse momenten opnieuw. De momenten in de auto dat ik mijn moeder altijd belde om te vertellen hoe mijn dag was; die zijn verdrietig. De momenten dat ik nieuwe dingen meemaak waarvan ik daarna besef dat ik ze niet met haar kan delen vallen me zwaar. Zoveel momenten waarop die wond pijn doet, jeukt, brandt. En dus om aandacht vraagt. Soms wil ik hem heel graag verzorgen en soms wil ik er gewoon even een pleister opplakken en door (de tijd vooruit spoelen en geen verdriet meer voelen). Dat heen en weer geslinger is de manier ook hoe je een grote wond behandelt: door te hechten. De ene keer is dat door te rouwen, de andere keer door juist naar een feestje te gaan. Het dagelijks leven is als een soort zigzag over die wond. Het is als het model hieronder: het hechten van beide kanten van het leven.

In dat proces is er voor mij het besef hoe dankbaar ik ben hoe lang ze beiden wél in mijn leven waren. De herinneringen, de onvoorwaardelijke liefde die ik voelde en blijf voelen sterken me dat je verlies niet los hoeft te laten.

Volg je hart – want dat klopt
Want voor mij laat je verlies en verdriet (en alle emoties die erbij horen) niet los, je verwerkt het ook niet (verwerken doen we wel met afval), maar leert het anders vasthouden. Niet in je hoofd, maar in je hart. De momenten dat ik erg in mijn hoofd zit en verzand in angsten, gedachten, onzekerheid… probeer ik uiteindelijk om te zetten naar omarmen en vasthouden en terug te keren naar mijn hart, want dat klopt.  

Dit is moeilijk. Bij groot verlies merk je ineens in je dagelijks leven dat er plotseling heftige emoties en gedachten door elkaar heen weven. Dat samen met verwachtingen die je als mens hebt van jezelf, maar ook die anderen van je hebben kan het best ingewikkeld maken. Hoe leg ik uit aan vrienden dat ik geen energie heb om op een appje te reageren? Laat staan te bellen of af te spreken. Hoe ga je hiermee om op de werkvloer? Hoe stel je je grenzen als je zo in disbalans bent? Ik heb er enorm mee geworsteld (nog steeds soms): mezelf op 1 zetten, niet op berichtjes reageren, sociale contacten beperken, willen slapen, grenzen stellen. Het gaf me schuldgevoelens. Echter, die wond die blijft verzorging nodig hebben zolang als nodig. Je ertegen verzetten (heb ik ook geprobeerd) werkt averechts. En zo lang als nodig is het dus zoeken naar wat die verzorging is. Ik besef me NU dat groot verlies een mens dwingt om jezelf op 1 zetten. Ik blijf ermee oefenen. En wat ik daarin leer is: het delen van deze gevoelens helpt! Oneindig veel dank dan ook mijn vrienden, familie én werkgever voor hun begrip en ruimte die mij geboden wordt. 

In nature nothing is perfect and everything is perfect
Door deze regels heen hoop ik dat je wat herkenning vindt mocht je ook in een rouwproces zitten. Iedereen bewandeld zijn of haar eigen pad daarin. Net als in de natuur zijn er veel verschillende processen, paden, plantjes die soms bloeien en dan weer niet. Het is net het leven :). Dat is mijn laatste ‘les’ die ik al wel wist maar nu ook ervaar: de natuur geeft altijd rust en ruimte.

Ik ga weer door met zigzaggen en ontdekken wat voor mij werkt. Maar zeker ook energie halen uit de momenten dat ik mezelf wél weer terugherken: enthousiast, spontaan, energiek. Die geven me een boost: ik sta niet op een station, en al helemaal niet alleen. Ik zit gewoon in mijn treintje, die gehavend is. Maar met een slingerbeweging van stilstaan bij pijn versus nieuwe dingen in het leven probeer ik het verlies steeds meer in mijn leven te weven. Het litteken wat zal ontstaan, zal er altijd zijn, en dat is een teken van liefde.

Terugkomend op de vraag of ik het leven inadem? Ja, volop, er is ook zoveel moois.